Sep 29 2004
تحلیل اقتصادی بی بی سی
این تحلیل اقتصادی بی بی سی رو بخونید.
افزايش قيمت نفت، خبر خوش برای ايران يا عامل تاخير دموکراسی؟
افزايش قيمت نفت؛ خبر خوش برای ايران يا عامل تاخير دموکراسی؟
صادق صبا
تحليلگر مسائل ايران در بی بی سی
افزايش قيمت نفت درآمدهای ارزی ايران را افزايش داده است و به بهبود عملکرد اقتصاد اين کشور کمک کرده است
در روزی که قيمت نفت در بازار های جهانی برای نخستين بار از مرز بشکه ای پنجاه دلار گذشت، صندوق بين المللی پول در تازه ترين گزارش خود از وضعيت اقتصادی ايران اعلام کرد که ميزان واردات اين کشور به حدود چهل ميليارد دلار (2004 – 2003) رسيده که نسبت به ارقام دوسال پيش دو برابر شده است.
اين افزايش سرسام آور واردات، که طبيعتا بخش قابل توجهی از آنرا کالاهای مصرفی و خدمات تشکيل می دهد، در بين اقتصاد دانان نگرانی هايی ايجاد کرده است. چند سال قبل نيز در پی افزايش درآمدهای نفتی ايران، حجم واردات اين کشور افزايش چشمگيری يافت اما به فاصله کوتاهی هزينه های کشور از درآمدها پيشی گرفت و بحرانی را رقم زد که يکی از عواقب آن افزايش ناگهانی قيمت ارز و رشد تورم بود.
بنابراين، رسيدن قيمت نفت به بالای بشکه ای پنجاه دلار ممکن است در کوتاه مدت خبر خوشی برای کشورهای توليد کننده نفت مثل ايران باشد، ولی اقتصاد دانان هشدار می دهند که اگر از اين افزايش شديد درآمد برای سرمايه گذاری های توليدی و ايجاد اشتغال استفاده نشود، اثرات آن می تواند ويرانگر باشد.
آمارهای صندوق بين المللی پول نشان می دهد که دولت ايران در سال های اخير اغلب درآمدهای ارزی حاصل از فروش گرانتر نفت را برای واردات کالاهای مصرفی استفاده کرده است.
در نتيجه اگر بهای نفت بنا به دلايلی که دور از ذهن هم نيست افت کند، در آن صورت مشکلات بزرگی ايجاد خواهد شد. اميد مقامهای ايران اين است که قيمت های بالای نفت با توجه به شرايط جهانی ادامه يابد.
افزايش قيمت نفت در کنار عملکرد نسبتا مناسب بخش کشاورزی (به خاطر بهبود بارندگی ها) در سال های اخير باعث شده که ايران از يک رشد اقتصادی حدود هشت در صد در سال برخوردار شود. نرخ برابری ريال در مقابل ارزهای ديگر نيز نسبتا ثابت مانده است.
دولت همچنين با تزريق درآمدهای نفتی به اقصاد کشور وضعيت بخش هايی از جامعه را بهبود بخشيد و دسترسی مردم به کالاهای مصرفی چه کالاهای واراداتی و چه کالاهای توليد داخلی اين احساس را در آنان ايجاد کرد که گويا وضعيت اقتصادی کشور خوب است.
کارشناسان هشدار می دهند که چنين وضعيتی نمی تواند برای هميشه پايدار بماند و هرگونه کاهش شديد در بهای نفت می تواند جمهوری اسلامی را با خطرات جدی روبرو کند
بسياری از تحليل گران معتقدند که يکی از عوامل مهم تثبيت نظام جمهوری اسلامی در سال های اخير و کاهش نسبی سطح تنش ها، وضعيت نسبتا خوب اقتصادی است که خود ناشی از افزايش در آمدهای نفتی و سياست دولت در وارد کردن اين درآمدها به اقتصاد کشور است.
به عبارت ديگر، افزايش درآمدهای ارزی و وفور کالاها که با رشد نسبی اقتصادی همراه بوده، بسياری از نارضايی های سياسی و فرهنگی را ولو به طور موقت تحت الشعاع خود گرفته است. ناظران امور ايران معتقدند که بخش های مهمی از مردم هم اکنون چنان غرق در ماترياليسم و ثروت اندوزی اند که فعلا آزادی و دموکراسی را فراموش کرده اند.
دسترسی دولت به اين درآمد غير منتظره همچنين باعث شد که رفرم های ضروری در اقتصاد ايران مثل کاهش يارانه ها به تعويق بيفتد و دولت برای پروژه های پر هزينه ای همچون برنامه های هسته ای از توان اقتصادی برخوردار باشد.
دولت همچنين با برخورداری از اين درآمدها توانست طرفداران خود را با امتيازهای مالی راضی نگهدارد و ارتش عظيمی از افراد مختلف ايجاد کند که برای بقای خود مستقيما وابسته به دولت اند.
ولی کارشناسان هشدار می دهند که چنين وضعيتی نمی تواند برای هميشه پايدار بماند و هرگونه کاهش شديد در بهای نفت می تواند جمهوری اسلامی را با خطرات جدی روبرو کند.
کاهش درآمدهای نفتی که عمده ترين منبع تامين ارز ايران محسوب می شود، تاثير مستقيمی بر واردات دارد و باعث می شود رشد اقتصادی دست کم در بخش های نفت و صنعت کاهش يابد، ارزش ريال سقوط کند و دولت نتواند نا رضايی های سياسی و اجتماعی را با دست و دل بازی های اقتصادی مهار کند.
تحليلگران معتقدند که بخش هايی از مردم در سال های اخير چنان به کالا های مصرفی و امتيازهای مالی دولتی خو گرفته اند که هر تغيير وضعيتی آنان را شديدا برآشفته خواهد کرد.
بسياری از ناظران تاکيد می کنند آنچه نهايتا به سقوط حکومت شاه انجاميد و اکثريت مردم را به خيابان ها کشاند نه سرکوب های سياسی– که صرفا شامل اقليت کوچکی از مردم می شد– بلکه کاهش شديد درآمدهای ايران در سال های آخر حکومت و وخيم شدن اوضاع اقتصادی کشور بود.
اقتصاد دانان می گويند بين سياست های دولت شاه و دولت جمهوری اسلامی در استفاده از درآمدهای نفتی تفاوت بنيادی وجود ندارد.
نفت در کشورهايی مثل نروژ يک سرمايه عظيم مالی است و افزايش قيمت آن خبر خوشی است چون از آن برای سرمايه گذاری های منطقی بهره می گيرند. ولی بسياری از متفکران ايران بر اين اعتقادند که نفت در تاريخ معاصر ايران بيشتر دردسرساز بوده تا منفعت آفرين چون همواره به وسيله ای تبديل شده برای فربه تر شدن حکومت ها و تاخير انداختن دموکراسی.
